تفاوت سه دعوای پرکاربرد ملکی: خلع ید، تخلیه ید و تصرف عدوانی

دعوای خلع ید

زمانی مطرح می‌شود که شخصی بدون مجوز یا رضایت، ملک دیگری را تصرف کرده باشد. مالک رسمی می‌تواند با ارائه سند مالکیت رسمی یا رأی قطعی قضایی علیه متصرف طرح دعوا کند. این دعوا مالی بوده و مرجع صالح برای رسیدگی دادگاه عمومی حقوقی محل وقوع ملک است. هزینه دادرسی بر اساس ارزش روز ملک محاسبه می‌شود.

دعوای تخلیه ید

این دعوا ناظر بر مواردی است که متصرف ابتدا با رضایت قانونی وارد ملک شده، اما با انقضای قرارداد یا زوال مجوز، حاضر به تخلیه ملک نیست. مثال بارز آن، مستأجری است که پس از پایان قرارداد اجاره از تخلیه ملک امتناع می‌کند. مالک می‌تواند با ارائه قرارداد اجاره یا توافق پیشین، از مرجع صالح درخواست تخلیه ید کند. این دعوا از حیث ماهیت غیرمالی است و هزینه دادرسی آن کمتر از خلع ید خواهد بود.

دعوای تصرف عدوانی

تمرکز این دعوا بر سابقه تصرف خواهان و عدوانی بودن تصرف فعلی خوانده است. برخلاف خلع ید، نیازی به اثبات مالکیت رسمی وجود ندارد. اگر شخصی ملک یا بخشی از آن را در تصرف داشته و دیگری بدون رضایت وی به صورت ناگهانی و بدون مجوز تصرف کرده باشد، می‌تواند با اثبات تصرف پیشین و عدوانی بودن تصرف فعلی، درخواست رفع تصرف عدوانی کند. حکم صادره بدون نیاز به صدور اجراییه، مستقیماً توسط اجرای احکام قابل اجراست.

در صورتی که دعوای تصرف عدوانی واجد وصف کیفری باشد، می‌توان آن را با استناد به ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی پیگیری کرد؛ در این حالت علاوه بر رفع تصرف، مجازات حبس نیز برای متصرف در نظر گرفته می‌شود، مشروط بر اثبات سوءنیت، علم به عدم مالکیت و قصد تصرف غیرقانونی.

جمع‌بندی

هر یک از این سه عنوان، قلمرو، شرایط و آثار حقوقی متفاوتی دارند. انتخاب نادرست آن می‌تواند پرونده‌ای ساده را به بحرانی پیچیده تبدیل کند. بنابراین، پیش از طرح هرگونه دعوای ملکی، توصیه می‌شود با وکیل متخصص مشورت نمایید تا عنوان صحیح، مدارک مورد نیاز، مرجع صالح و استراتژی حقوقی مناسب انتخاب شود. این دقت و مشاوره حقوقی مسیر احقاق حق را هموار و از تضییع منافع مالکانه جلوگیری می‌کند.